Dark patterns – czym są i jak się przed nimi bronić?

Przeciętny Polak spędza na korzystaniu z Internetu niemal 51 godzin tygodniowo, co łącznie daje nam ponad 23 lata w całym życiu. Czas ten wykorzystujemy przede wszystkim w mediach społecznościowych i podczas przeglądania stron internetowych. Czy jednak wiesz o tym, że przez swoje przyzwyczajenia związane z intuicyjnym przeklikiwaniem się przez często odwiedzane strony www możesz paść ofiarą hakerów? Wszystko to z powodu tajemniczo brzmiących dark patterns. Zobacz, co oznacza to określenie i w jaki sposób możemy zabezpieczyć się przed tego typu praktykami.

Dark patterns – co to takiego?

Dark patterns, inaczej określane „mrocznymi wzorcami zachowań”, to nic innego jak nieetyczne metody UX (User Experience), które stosowane na stronach internetowych w celu osiągnięcia konkretnego celu, np. pozyskania wrażliwych danych lub środków pieniężnych użytkownika, nakłonienia go do kliknięcia w konkretny link lub przejścia na inną stronę, a czasami nawet pozostawienia danych kontaktowych.

Warto jednak podkreślić, że użytkownik, przeklikując się przez witrynę www, w której zostały zastosowane dark patterns, nakłaniany jest do wykonania czynności, które niekoniecznie działają na jego korzyść. Praktyki te mają na celu wprowadzenie użytkownika w błąd, tak, by świadomie lub nie w pełni świadomie podjął decyzję, która niesie za sobą duże ryzyko utraty cennych danych.

Rodzaje dark patterns

By zrozumieć, jak w rzeczywistości działają dark patterns, warto przedstawić te techniki na kilku przykładach:

• brak możliwości rezygnacji z newslettera – w stopce zazwyczaj znajduje się specjalny link, który umożliwia wypisanie się z bazy subskrybentów. Niektóre firmy celowo jednak „zapominają” umieścić go w mailu, tak, by zachować stałą bazę osób zapisanych do newslettera;
• brak możliwości wyboru podczas korzystania ze strony www – ta praktyka stosowana jest najczęściej podczas wyświetlania polityki prywatności. Bez względu na to, czy użytkownik kliknie „OK” czy też „Zamknij”, w rzeczywistości i tak akceptuje pliki cookies;
• ukrywanie niektórych opcji na stronie www, np. kosztów związanych z subskrypcją danego narzędzia, tak, by wprowadzić odbiorcę w błąd. Nawet jeśli przycisk przenoszący na darmowy plan istnieje, to jest on umieszczony w takim miejscu, że użytkownik z trudem może go odnaleźć. Firma zwiększa tym samym szanse na to, że klient zdecyduje się na płatną wersję oprogramowania;
• ukrywanie dodatkowych pól ze zgodą – często zdarza się tak, że dopiero po rozwinięciu danej sekcji widzimy, że pod nią umieszczone było dodatkowe pole z ważnymi informacjami. W praktyce oznacza to, że możemy przeoczyć, że wyrażamy zgodę na coś, co nie do końca jest dla nas korzystne.

Czy dark patterns są zgodne z prawem?

Dark patterns przybierają dziś zróżnicowane formy, dlatego też ciężko jest sformułować ogólny przepis zakazujący ich stosowania. Nie oznacza to jednak, że firmy mogą stosować te praktyki bez obaw o jakiekolwiek konsekwencje prawne. Wejście w życie RODO w dużym stopniu ograniczyło używanie mrocznych wzorców zachowań, uniemożliwiając tym samym przetwarzanie danych niezgodnie z prawem i w sposób nieprzejrzysty dla osoby, której one dotyczą. Oznacza to, że wszelkie informacje na stronie powinny być ujęte w sposób przejrzysty i zrozumiał, a także zapisane jasnym i prostym językiem.

Warto również dodać, że krajowe organy ochrony danych osobowych coraz częściej pochylają się nad problemem dark patterns i wymierzają stosowne kary finansowe firmom, które utrudniają użytkownikom dostęp do informacji.

Jak uchronić się przed dark patterns?

Niestety, nie ma jednego, skutecznego przepisu na to, by zabezpieczyć się przed nieuczciwymi praktykami w Internecie. Jedyne, co tak naprawdę możemy zrobić, to zachować szczególną ostrożność podczas przeglądania stron internetowych. Pamiętajmy o tym, by dokładnie sprawdzać, jakie są warunki zakupu przedmiotu lub usługi, którym jesteśmy zainteresowani i nigdy nie wyrażajmy zgody na coś, z czym do końca się nie zapoznaliśmy. Tylko w ten sposób możemy uchronić się przed nieświadomą utratą danych.