Rootkit – co to jest, jak działa i jak można usunąć go z systemu?

Jeśli masz wrażenie, że Twój komputer zaczął pracować zbyt wolno, a w menadżerze zadań pojawiła się podejrzana aplikacja, której nie widziałeś wcześniej, istnieje duże prawdopodobieństwo, że Twój system złapał wirusa typu rootkit. To złośliwe oprogramowanie nie tylko wyrządza duże szkody Twojemu sprzętowi, ale także jest trudne w znalezieniu i usunięciu. Czym są rootkity, jak działają i w jaki sposób można się przed nimi uchronić?

Rootkit – co to takiego?

Rootkit to specjalny program komputerowy, który ułatwia hakerowi uzyskanie zdalnego dostępu i kontroli nad sprzętem. Termin ten jest połączeniem dwóch słów: „root” oraz „kit”, ponieważ początkowo rootkit stanowił zbiór narzędzi umożliwiających dostęp do komputera lub sieci na poziomie administratora. Root związany był z kontem administratora w systemie Unix i Linux, natomiast kit odnosił się do składników oprogramowania implementującego dane narzędzie. Dziś jednak rootkity kojarzone są przede wszystkim ze złośliwym oprogramowaniem, takim jak trojany, robaki czy też wirusy, które działają w ukryciu.

W jaki sposób rootkit może zaszkodzić? To oprogramowanie pozwala na całkowite przejęcie kontroli nad komputerem bez wiedzy użytkownika. Po jego zainstalowaniu na urządzeniu kontroler jest w stanie zdalnie uruchamiać pliki i zmieniać konfigurację systemu, a także uzyskuje dostęp do dziennika zdarzeń i szpieguje działania użytkownika. Jeśli sięgniemy pamięcią wstecz, możemy jednak przypomnieć wiele sytuacji, w których szkody wyrządzone przez rootkity miały znacznie większy zasięg. Przykładem jest Stuxnet, czyli rootkit wycelowany w irański przemysł nuklearny, który zainfekował około 200 000 komputerów i uszkodził 1 000 maszyn w irańskich zakładach wzbogacania uranu.

Rodzaje rootkitów

Wśród najpopularniejszych typów rootkitów wymienia się:

• rootkit sprzętowy lub firmware – najczęściej infekuje dysk twardy lub BIOS, stając się złośliwym oprogramowaniem integrującym w płytę główną komputera. Hakerzy wykorzystują je do przechwytywania danych zapisanych na dysku;
• bootloader rootkit – bootloader jest ważnym programem rozruchowym, który ładuje system operacyjny po włączeniu komputera. Ta grupa rootkitów atakuje system poprzez zastąpienie oryginalnego bootloadera tym zainfekowanym, co oznacza, że rootkit jest uruchamiany jeszcze przed włączeniem systemu operacyjnego;
• rootkit pamięci – oprogramowanie ukryte w pamięci RAM, które wykonuje szkodliwe działania w tle. Dobra informacja jest taka, że taki rootkit ma krótką żywotność – znika po ponownym uruchomieniu komputera;
• rootkit aplikacji – zastępuje standardowe pliki komputerowe plikami rootkit, w efekcie czego może zmienić sposób działania podstawowych aplikacji, takich jak np. Word, Paint czy też Notatnik;
• rootkit w trybie jądra – złośliwe oprogramowanie, które może dodawać nowy kod do systemu operacyjnego lub usuwać czy też edytować istniejący kod systemu.

Czy można wykryć i usunąć rootkity?

Nie da się ukryć, że zidentyfikowanie rootkitów jest bardzo trudne. Obecnie wciąż nie istnieje żaden komercyjny produkt, który byłby w stanie znaleźć i usunąć wszystkie znane oraz ukryte rootkity. Jeżeli chodzi o wykrycie złośliwego urządzenia, to specjaliści stosują najczęściej metody behawioralne (np. szukanie dziwnego zachowania w systemie), skanowanie sygnatur czy też analizę zrzutu pamięci. W wielu przypadkach jedyną metodą usunięcia rootkita jest ponowna instalacja systemu operacyjnego, która usuwa złośliwe oprogramowanie. Takie rozwiązanie sprawdza się m.in. w przypadku rootkitów bootloadera.

Jak chronić się przed rootkitami?

Ze względu na fakt, że rootkity mogą wyrządzić duże szkody na naszym komputerze i są przy tym trudne do wykrycia, zaleca się zachowanie dużej ostrożności podczas korzystania z Internetu oraz pobierania plików. Chociaż nie ma jednego skutecznego sposobu ochrony przed wszystkimi rootkitami, to istnieje kilka sposobów na zmniejszenie ryzyka pojawienia się tego typu ataków, takich jak m.in.:

• korzystanie z oprogramowania antywirusowego i zabezpieczającego przed złośliwym oprogramowaniem;
• regularne aktualizowanie aplikacji i systemu operacyjnego, by zwiększyć tym samym zabezpieczenia eliminujące rootkity;
• uważanie na wiadomości phishingowe – oszuści mogą nakłaniać Cię do wejścia w link, który przenosi na fałszywą stronę www i zmusza o pobrania rootkita na komputer;
• unikanie pobierania plików wysyłanych przez obce osoby. 

Przed rootkitami pośrednio chronią także nasze rozwiązania – biometria behawioralna, Device Fingerprinting czy PureSecure. Chociaż nie jest to ich główny cel, ponieważ działanie naszych narzędzi jest dużo bardziej zaawansowane i ma chronić całą aktywność użytkownika w sieci, to jednak także zmniejszają one ryzyko zainfekowania urządzenia bądź znacząco ograniczają możliwości rootkitów. Jeśli jesteś zainteresowany naszymi rozwiązaniami, przeczytaj więcej o biometrii behawioralnej, Device Fingerprinting i PureSecure!